Cái thời “ai cũng có cây đàn Chapi” chỉ còn trong tiềm thức

Đời Sống Văn Hóa Văn hóa
Mất:5 phút, 57 giây để đọc

Mỗi khi đồng bào Raglai tổ chức hoạt động văn hóa cộng đồng, không thể thiếu Chapi. Bởi cây đàn Chapi chính là “linh hồn” của đồng bào Raglai. Vì những bộ cồng chiêng quá đắt tiền cho người dân nơi đây có thể sở hữu. Cho nên, loại nhạc cụ đơn sơ mộc mạc này đã người dân Raglai sáng tạo ra. Họ mô phỏng những thanh âm hào sảng của núi rừng nơi họ sinh sống. Cây đàn đã từng gắn bó với nhiều thế hệ cộng đồng người dân tộc Raglai. Thế nhưng giờ đây, tiếng đàn cứ ngày một thưa vắng…

Ông Mấu Hồng Thái là một trong những nghệ nhân hiếm hoi chế tác và đánh đàn Chapi

Ông Mấu Hồng Thái là một trong những nghệ nhân hiếm hoi ở huyện miền núi Khánh Sơn (Khánh Hòa). Những người vẫn đang cố níu giữ nét văn hóa độc đáo riêng của dân tốc mình. Bằng cách chế tác và sử dụng đàn Chapi.

 Nghệ nhân Mấu Hồng Thái với cây đàn Chapi
Nghệ nhân Mấu Hồng Thái với cây đàn Chapi

Vào một chiều mưa buồn, chúng tôi tìm đến nhà ông Thái. Vừa đến cổng, tiếng đàn Chapi trầm bổng vang lên thánh thót đã làm chúng tôi xao xuyến. Ngồi ở thềm nhà, tay ông Thái gảy đàn Chapi. Còn ánh mắt ông nhìn xa xăm. Môi ông nở một nụ cười mãn nguyện. Người đàn ông Raglai này chơi đàn say mê và cực kì hưng phấn. Nếu không biết, chắc nhiều người nghĩ ông đang “nhập đồng”.

Hòa mình vào bản nhạc xong, ông Thái mới trải lòng. “Thấy tiếng đàn Chapi hay không? Hay chứ nhỉ? Mình đã 80 tuổi rồi. Sống được đến ngày hôm nay cũng là nhờ Chapi đấy. Buồn, vui gì đều có Chapi bầu bạn. Cây đàn này là mình mới làm xong đấy. Tiếng rất thanh và vang, nghe thích lắm. Tiếc là bây giờ ít ai còn muốn lắng nghe Chapi nữa”.

Bao giờ cho đến… ngày xưa

Trong ông Thái là tình yêu nguồn cội và niềm tự hào văn hoá truyền thống dân tộc. Ông kể rằng, trước đây đàn Chapi là món ăn tinh thần không thể thiếu của đồng bào Raglai. Hầu như nhà ai cũng có một cây đàn Chapi và chơi đàn Chapi. Ông Thái hồi tưởng lại những đêm trăng thanh vắng. Tiếng đàn cứ vang lên thánh thót khắp núi rừng. Con trai con gái trong làng túm năm tụm ba hay từng đôi. Chúng ngồi trên thềm nhà, trong vườn. Hay thậm chí ngay ngoài đường để chơi đàn và thưởng thức tiếng đàn. Những thanh âm ngân nga trên vòm trời cao thăm thẳm, vọng ra xa lắm…

Thế hệ của ông không ai là không mê Chapi. Người dân học làm đàn, học đánh đàn từ tuổi thiếu niên. “Nhưng bây giờ tiếng Chapi ở nhiều buôn làng cứ thưa dần. Cách đây mấy năm, huyện Khánh Sơn cũng còn một vài người biết chế tác. Nhưng chỉ chơi được vài điệu ngắn. Vòng xoay cơm áo gạo tiền cứ cuốn đi. Nên chắc bây giờ người ta cũng đã quên hết rồi. Bọn trẻ ngày nay chỉ thích nhạc xập xình thôi”. Ông Thái buồn rầu, thở dài.

Chia sẻ cách chế tác đàn Chapi

Trăn trở về Chapi bao nhiêu, ông Thái lại càng hào hứng khi có người hỏi về đàn. Nhất là cách chế tác loại nhạc cụ truyền thống của dân tộc Raglai. Ông tận tình chia sẻ và coi đó như trọng trách của mình. Vì ông muốn góp phần níu giữ một nét văn hóa đẹp của dân tộc mình.

Những cây đàn Chapi ông Mấu Hồng Thái chế tác
Những cây đàn Chapi ông Mấu Hồng Thái chế tác

Ông cho biết, làm đàn Chapi không khó nhưng công phu. Để làm được một cây Chapi tốt thì phải lên núi tìm chọn cây lồ ô vừa tròn một năm tuổi Không nên chọn cây già quá vì dễ đứt dây và âm thanh không trong. Sau khi đưa lồ ô về thì cắt khúc ngắn. Một đầu để nguyên mắt, đầu kia để rỗng. Sau đó, phơi ống lồ ô tầm 15 ngày cho đến một tháng. Nhằm để đàn có độ bền và không bị nứt, vỡ. Cuối cùng là công đoạn chế tác như đục lỗ, bật dây, tạo nốt… Công đoạn này nếu làm nhanh chỉ khoảng một tiếng là hoàn thành một cây đàn Chapi.

Mong ước của những người muốn níu giữ nét đẹp truyền thống

Vì đam mê chế tác và chơi Chapi nên nhà ông Thái như một không gian trưng bày loại nhạc cụ này. Hàng chục cây Chapi đã hoàn chỉnh được ông xếp thành hàng. Nhiều vị khách ghé thăm và tìm hiểu, đặt mua để làm kỷ niệm. Cũng có khi được ông tặng như một cách để quảng bá về loại nhạc cụ truyền thống của đồng bào Raglai. “Nếu bây giờ mà các cháu nhỏ hay thanh niên đến nhờ mình dạy cách chế tác hay học đàn Chapi thì hay quá”. Ông Thái nhìn xa xăm mơ ước.

Chia sẻ về đàn Chapi, nghệ nhân Mấu Quốc Tiến là người có nhiều công sức. Trong việc gìn giữ, bảo tồn văn hóa dân tộc Raglai ở Khánh Hòa. Ông cho biết, loại đàn này chơi được nhiều làn điệu. Người Raglai ở Khánh Sơn chủ yếu đánh các điệu bỏ mả, đám cưới, ngày mùa, hát giao duyên, mừng lúa mới… Ông Tiến cũng rất trăn trở khi thấy lớp trẻ giờ đây hờ hững với di sản truyền thống của cha ông và tỏ ra bất lực trước sự tất yếu của cuộc sống hiện đại.

“Điều này thật khó khi bọn trẻ hiếm ai thích”

Ông Tiến chia sẻ: “Muốn giữ gìn, bảo tồn loại nhạc cụ này thì cần có kế hoạch truyền dạy cho thế hệ trẻ, nhưng cái này cần phải có kinh phí, kế hoạch lâu dài. Rồi tiếp đến là khơi gợi được tình yêu và niềm đam mê để duy trì, điều này thật khó khi bọn trẻ hiếm ai thích thú. Nếu không được gìn giữ, lưu truyền thì sau này nhạc cụ truyền thống của dân tộc Raglai nói chung. Và cây đàn Chapi nói riêng chắc chỉ còn nhìn thấy trong các phòng trưng bày”.

Chapi không đơn thuần là một loại nhạc cụ, mà còn chứa đựng cốt cách, văn hoá của một cộng đồng người Raglai. Vì thế mà “họ đã sống cuộc sống yên bình, ai nghèo cũng có cây đàn Chapi, khi rung lên vài sợi dây đàn đã đong đầy, hồn người Raglai…” (Giấc mơ Chapi của nhạc sĩ Trần Tiến). Tiếc thay, cái thời “ai cũng có cây đàn Chapi” trong cộng đồng người Raglai ở Khánh Sơn giờ chỉ còn trong tiềm thức.

Cảm ơn độc giả đã theo dõi tin tức văn hóa tại SRE!

Nguồn: Baovanhoa.vn

Trả lời

Email của bạn sẽ không được hiển thị công khai. Các trường bắt buộc được đánh dấu *